Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 8

Florilegium Duacense seu Deflorationes

Parchemin · A + 214 ff. + B · 435 x 310 mm · 1201-1210d'après S. Staats D'après Remy Cordonnier, «la présence de lettres habitées pointe vers les années 1200-1215, car c'est une caractéristique que l'on observe dans les scriptoria Parisiens vers 1180-1200 et qui se diffuse un peu plus tardivement en province»

- Contenu

(1ra-1vd) Tabula alphabetica Table du XIIIe s. Présentation en quatre colonnes. Feuillet endommagé en marge int. sup. ; restauré avec papier couvrant tout le 1vd. En haut du f. 1r, de la même main, mode d’emploi succinct, mutilé du début : «aliis (arma)rii per numeros et per litteras sequentes ut in istis iiiior columnis per octo litteras est notatum» .
(2r-214v) Liber deflorationum Florilège connu par d'autres manuscrits décrits par : p. 521-526 : Douai, BM 285 (Anchin) ; p. 546-560 : Douai, BM 533 (Marchiennes) ; p. 102-123 : Arras, BM 466 (574) (Saint-Vaast)p. 34-35 et 220-221 : Troyes BM 437 (D 20) et Troyes BM 215 (L 51) (versions claravalliennes)p. 84-89 (Douai, BM 285 ; Douai, BM 533 ; Troyes, BM 215)p. 145 (Troyes, BM 215 et Douai, BM 533) p. 101-113 (nombreuses pièces en vers dans le Troyes BM 215).
(2r-3v) Introductio « Introitus ad sacram scripturam. De speciebus dictionis . In sacra scriptura species dictionis sunt : historica, philosophica, prouerbialis et simpliciter docens ...... ut benedictio quasi bene datio uel boni datio possit dici (titre final) Hic duo, lector, habes quod fugias, quid ames. .» 8428 Voir Troyes, BM 437 p. 220-221 A ne pas confondre avec l’ouvrage de Wernherus, abbas monasterii sancti BlasiiWerner de Saint-Blaise (mort en 1174 ?).
(4r) Tabula librorum defloratorum « In hoc uolumine continentur flores scriptorum libroru . » Table à 5 colonnes. Formule de titre « In hoc uolumine continentur flores scriptorum librorum » (avec hampes élevées) répétée à plusieurs reprises dans le volume. Cette table comporte cinq divisions : I. Livres de l'Ancien Testament, 28 chapitres ; II. du Nouveau, 8 ; III. de S. Augustin, 210 ; IV. de S. Ambroise (et autres pères), 50 ; V. des auteurs et des philosophes, 39.
(4v) Prologus « Incipit prologus in libros deflorationum . Libros auctorum et philosop[horum mi]hi sepius replicanti uetus et nouum testamentum ex integro legenti libro[s etiam be]ati Augustini... -…Origenis, Cypriani, Hylarii atque aliorum uno claudantur uolumine ...» 8428-8430, d’après Arras, BM 466 (574)
(4v-37v) Florilegium in Vetus Testamentum « Incipit defloratio ueteris testamenti . Factum est vespere et mane dies unus (Gen. 1, 5). Et in vespera aduersitatis et in luce prosperitatis ...... non humane mentis uicio, sed diuine majestatis sensu accipiamus; » 25, 1473C = Zacharias 8428 8429 Le dernier sous-chapitre, rubriqué « Malachias », contient des phrases tirées du commentaire de Jérôme sur le livre biblique de Zacharie. Voir : 589.
(37v-52v) Defloratio librorum novi testamenti « Incipit defloratio librorum Novi testamenti. Matheus . Christus nasci uoluit ut homo, immolari ut uitulus, surgere ut leo, conscendere ut aquila. Ecce angelus domini apparuit Ioseph in somnis dicens. Ioseph, fili David, noli timere accipere Mariam ...... Quanto magis trepidi, de actibus in presenti fuerimus tanto amplius in futuro de precepta mercede letabimur » 8430 L’apocalypse a été traitée aux ff. 51rv.
(52va-105ra) Florilegium ex operibus Augustini Hipponensis Le florilège est constitué par oeuvre et les rubriques indiquent de quelles oeuvres d'Augustin sont tirées les citations. Le contenu du florilège augustinien est ici décrit d'après les notes de Sarah Staats.
(52va-83va) Particula prima in defloratione librorum sancti Augustini « Incipit defloratio librorum sancti Augustini prima . »
(52va) Tabula particule prime in defloratione librorum sancti Augusti episcopi « Incipiunt capitula particule prime in defloratione librorum sancti Augustini episcopi . » Table de 34 chapitres, mais la particule en comprend 35
(52va-53v) Augustinus, Aurelius (0354 0430)AUGUSTINUS HIPPONENSIS , De sancta virginitateDe sancta virginitate « Liber sancti Augustini de sancta uirginitate. I . Iure diuino continentia connubio et nuptiis pia uirginitas anteponitur ...... ymnum dicite et superexaltate eum in secula » 300 40, 397, l. 11 sqq. passim - 428
(59v-64v) Augustinus, Aurelius (0354 0430)AUGUSTINUS HIPPONENSIS , Confessiones « Liber Confessionum. Liber primum x . Magnum es domine et laudabiliter ualde ...» 251
(64v-67r) Augustinus, Aurelius (0354 0430)AUGUSTINUS HIPPONENSIS , De doctrina christiana « De doctrina christiana. Incipit primus liber sancti Augustini de doctrina christiana. xiii . Nemo debet aliquid sic habere quasi suum proprium ...» 263

(83vb-100va) Secunda particula in defloratione librorum sancti Augustini « Incipit defloratio librorum sancti Augustini. Secunda pars ...... Oportet enim ut senilis sermo non solum sit gravis sed etiam brevis »
(83va-83vb) Tabula secunde particule « Capitula secunde particule . » Table de 74 chapitres

(100va-103va) Augustinus, Aurelius (0354 0430)AUGUSTINUS HIPPONENSIS , Epistulae « Incipit defloratio epistolarum sancti Augustini. i. Volusianus Augustino . Tunc magis ignorata ueritas ...» 262 Ep. 135
(103va-105ra) Augustinus, Aurelius (0354 0430)AUGUSTINUS HIPPONENSIS , Enarrationes in Psalmos « Augustinus super psalmos . Seruite domino in timore. Exultate ei cum tremore... [Ps 2, 11-12] ...» 283
(105ra-105rb) « Versus sancti Augustini episcopi . Que quibus inuenias, quando uel quomodo dicas ...... Hec Augustini dogmata sufficium, » 15028 Ces versus se trouvent également dans :Troyes, BM 437 (D 20), f. 138r ; Paris, BnF, lat. 2096 (XIe-XIIe s.), f. 77v°-78r ; Douai, BM 285 (XIIe s.), f. 102r.
(105rb) GENNADIUS MASSILIENSIS , « Gennadius . » 58, 1079-80 (Gennadius, De viris illustribus, c. 38 extrait.) Eloge de s. Augustin
(105rb) « Oratio sancti Augustini . Tibi soli domine peccaui ...... et uerus resuscitator anime mee. Amen » 101, 543B-C + 447C, sous le nom d’Alcuin.32 lignes suivantes non écrites.

(105va-165v) Florilegium ex operibus doctorum ecclesiae
(105va) Prologus « Incipit prologus in libros deflorationum . Libros auctorum et philosophorum mihi sepius replicanti uetus et nouum testamentum ex integro legenti libros etiam beati Augustini... ...» Prologue du f. 4v repris avec des modifications
(105va) , Tabula « Capitula . » Table de 46 chapitres
(105va-117vb) Ambrosius Mediolanensis (saint ; 0340?-0397)AMBROSIUS , Lib. « Incipit defloratio librorum sancti Ambrosii. Capitulum I. Ambrosius de officiis. Liber primus . Unus verus magister est qui solus non didicit quod homines doceret ...... Et hoc ipsum judicio est mortem non esse nature quia idem erimus quod fuimus » Pièces numérotées de I à XXIIII, commençant par le De officiis (ff. 105v-108v)144et terminant par le De morte fratris ( f 117va-117vb)157. Le De dignitate sacerdotali (f. 117r) 171a, intitulé De pastoribus, xix, n’est pas un texte authentique d’Ambroise.
(117vb-123rb) Hieronymus (saint ; 0345?-0420)HIERONYMUS STRIDONENSIS , Ep. « Incipit defloratio epistularum sancti Jeromini. Jerominus ad Heliodorum monachum. XXV . Nudos amat heremus ...... (titre final) .» p. LXXVI (ms. cité, daté du XIIIe siècle, extrait de Adversus Vigilantium au f. 118r) On y trouve principalement les lettres de saint Jérôme 620. Le De homine perfecto, numéroté xxvi, aux f. 122v-123r, ne fait pas partie de l’oeuvre authentique de Jérôme (Ps. Hieronymus)566a.
(123rb-124ra) CYPRIANUS , Ep. « Cyprianus ad Donatum. XXVII . Nunquam evi senio delicta moriuntur ...... Hec est summa delicti nolle agnoscere Deum quem ignorare non possis » Série de lettres :50, dont la première, Ad Donatum est numerotée xxvii38.
(124ra-125ra) Origenes (0185?-0254?)ORIGENES , Hom. « Origenes in cantico canticorum liber primus. XXVIII . Caritas que Deus est ...... Non enim superat bonitatem Dei malicia delictorum »
(124r) In Cantico canticorum 1434
(124r-125r) Periarchion 198e 1482 [2] 6200
(125r) Hom. in vetus Testamentum Quelques extraits courts des homélies sur l’Ancien Testament : In Genesim (CPG 1411), In Leviticum (CPG 1416), In Numeros (CPG 1418), In Iudicum (CPG 1421), In Ieremiam (CPG 1438 [1]). À la différence des autres, ces dernières homélies sont traduites par saint Jérôme. Voir des sermons de cette même série dans St-Omer 74.

(125ra-126rb) CLEMENS (PS.) , Rec. « Incipit defloratio hystorie Clementis. Liber primus. XXIX . Flebam apud memet ipsum ...... in interitum demergentur (titre final) .» D'après S. Staats, il s'agit d'extraits des dix livres des Recognitiones du pseudo-Clément de Rome, traduites en latin par Rufin.1015 [5] 6644-6645Sans rubrique, ni alinéa, les derniers extraits sont tirés de l’Epistola ad Iacobum 1015 [3] 6646, également traduite en latin par Rufin 656, 740.
(126rb-127rb) Julianus Toletanus (saint ; 0642?-0690) JULIANUS TOLETANUS , Liber pronosticorum « Liber pronosticorum futuri seculi a Juliano cathedre Toletane episcopo editus. Liber primus. XXX . Si id quod sumus sedula meditatione ruminaverimus ...... nisi pervenire ad regnum cujus nullus est finis (titre final) .» 1258 1549
(127rb-128ra) Johannes Chrysostomus (saint ; 0347?-0407)JOHANNES CHRYSOSTOMUS , « Johannes Crisostomus. XXXI . Gratia Spiritus sancti per quos vult potentie sue virtutes ostendit ...... super peccatores timere ac tremere (titre final)
(127r-128ra) Homiliae in Epistulam ad Hebraeos 4440 4397 Traduites par Mutianus.
(128ra) Quod nemo laeditur 4400 832 Texte aux lignes 6-31. Annianus de Celeda, disciple de Pélage pourrait en être le traducteur d'après p. 331-334 passim
(128ra) Ubi amicitia permanet nichil facile, nil facile recipitur quod dissidium possit operari Phrase non identifiée (censée être tirée du De compunctio cordis).
(128ra) De compunctio cordis « Si quid boni dicatur de inimico ...» 4308-4309 Voir extraits d’un autre ouvrage de Jean Chrysostome aux ff. 139r-140v, numéroté xliii.
(128ra) Hom. XVIII Homélie 18 autre que celle aujourd’hui connue sous le numéro 18.

(128ra-128va) ISIDORUS , Sent. « Ysidorus. XXXII . Malorum iniquitas sanctorum servit utilitati ...... Quales esse debeant hi qui imperant non est a subditis discutiendum (titre final)
(128ra) Sententiae 1199 1499
(128va) Synonyma 1203 1488

(128va) FULGENTIUS , De caritate « Fulgentius de caritate. XXXIII . ...... (titre final) .» 832 Rubrique dans la marge. Quatre lignes de texte
(128va-128vb) Basilius Caesariensis (saint ; 0329?-0379) BASILIUS CAESARIENSIS , Hex. « Basilius. XXXIIII . ...... (titre final) .» Nombreux extraits de l’"Hexameron" (CPG 2835) de s. Basile traduit par Eustathius au Ve siècle, recombinés en 19 lignes de texte. 53, 867-966p. 3-126 (éd. critique)D'après S. Staats : «PL 870B1-2 = Berlin p. 6, l. 20v ; PL 873A15 = Berlin p. 10, l. 9-10 ; PL, 874A11-12 = Berlin, p. 11, l. 16-17 ; PL 801C12-15 = Berlin, p. 33, 5-8 ; PL 929C9-10 = Berlin, p. 80, l. 16-18 ; PL 939C1-2 = Berlin, p. 92, l. 22-23 ; PL 940A 8-9 = Berlin, p. 93, l. 7-8 ; PL 941B1-2 = Berlin, p. 94, l. 20-21 ; PL 958B10-13 = Berlin, p. 116, l. 11-14 ; PL 946B 9-11 ; 6, 8 = Berlin, 1958 p. 101, l. 6 sqq passim; PL 960B3-4 = Berlin, 1954, p. 118, l. 24-25 ; PL 960B8-10 = Berlin, p. 118, l. 28-30 ; PL 963B13-C1 = Berlin, 1954, p. 122, l. 27-28 ; PL 963C12-13 = Berlin, 1954, p. 123, l. 8-9.»
(128vb-129v) HILARIUS PICTAVIENSIS , De trinitate « xxxv . De magnitudine operum et pulchritudine creaturum ...... (titre final) .» 433
(129vb-135r) GREGORIUS MAGNUS , « xxxvi . ...... (titre final)
(135ra-136r) JOHANNES CASSIANUS , De institutis coenobiorum « Iohannes Cassianus in institutis monachorum. xxxix . ...... (titre final) .» 513
(136rb-137r) SMARAGDUS SANCTI MICHAELIS , Diadema monachorum « Smaragdus xl . ...... (titre final) .» D'après S. Staats : «Pour la plupart, extraits du "Diadema monachorum". Bloomfield n° 2456 (incipit différent). PL 102, 593-690. Pour donner une idée du procédé de découpage pratiqué, voici la séquence des 48 premières lignes (à peu près un tiers du total). Les deux petits extraits tirés de ses "Commentaria in regulam sancti Benedicti" [PL 102, 689-932] seront marqués « Comm. Regul. ». À partir de l’incipit « Oratio cordis est non labiorum… », voici les références.: Comm. Regul... ». PL 102, 594D 1-2 ; 595A6-7 ; 595A15-B1 ; 596A11-13 ; 596C15 ; 599A6-8 ; 599B15-C1 ; 607C12-13 ; Comm. Regul. 804C3-7 ; 611B9-13 ; 612D1-4 ; 612B7-8 ; Comm. regul. 821D5-6 ; 613D1-2 ; 614A1-6 ; 614B2-3 ; 614C1-9 ; 615B 13-C3 ; 616D10-12 ; 616D14-617A1 ; 620C 8-9 ; 624A5-7 ; 624B4-6 ; 628B3-4; 629B11-14 ; 630B13-16 ; 630C4-5 ; 635C3-5. La pièce se termine par 608C7-10 : « Et audiui uocem dicentem: humilitas ».»
(137ra-137vb) , Vitae patrum « In uitas patrum. xli . Nolite queso uirtutis tamquam impossibile nomen pauere ...... (titre final) .» D'après S. Staats : «Le premier extrait est tiré de la Vita Antonii d’ATHANASIUS Alexandrinus, traduite par ÉVAGRE (BHL 609)» .
(137vb-139rb) JOHANNES CASSIANUS , Coll. « xlii . ...... (titre final) .» 512 D'après S. Staats : «Surtout Collatio XXII. Sans nom d’auteur, ni rubrique globale (f. 135r; 137v-139r). Les titres courants, « Ex collationibus » (CPL 512), ne commencent qu'au f. 138r. Voir note ci-dessous sur Prosper.»
(139rb-140vb) JOHANNES CHRYSOSTOMUS , « Ex dialogis Iohannis Chrysostomi et Basilii Cesariensis. De utilitate fraudis. xliii . Multa fraudis utilitas tantum amoueatur de malignitate propositi ...... (titre final) .» 4316 D'après S. Staats : «JEAN CHRYSOSTOME (CPG 4316), traduit peut-être par ANNIANUS de Celeda. L’identité du BASILE n’est pas établie.»
(140vb-142rb) GREGORIUS NAZIANZENUS , « xliiii . ...... (titre final) .» D'apèrs S. Staats : «Les extraits viennent de six ouvrages parmi les Orationes traduites par RUFIN (CPG 3010, [a]) dont seule la dernier est indiquée. De Epiphaniis (f. 140v-141r) ; De pentecoste (f. 141r); In semet ipsum... (f. 141r) ; Ad ciues Nazianzenos... (f. 141rv) ; De grandinis uastatione (f. 141v).»
(142rb-142vb) DIDYMUS ALEXANDRINUS , De spiritu sancto « Hieronimus in DIDIMUM. xlv . ...... (titre final) .» 2544 615b
(142vb-147va) PROSPERUS (PSEUDO) = POMERIUS , De vita contemplativa « Prosper de uita contemplatiua et actiua. xlvi . ...... (titre final) .» D'après S. Staats : «La rubrique introduisant les extraits du « Liber responsionum » (CPL 520) est mal placée, englobant par erreur la fin du De uita contemplativa..., qui est copié deux fois de suite. Les Responsiones, correctement attribuées à Prosper d'Aquitaine, commencent par la rubrique « De diuina predestinatione » (f. 144ra). La première pièce est tirée des Responsiones ad capitula Gallorum (CPL 520), les deux suivantes des Responsiones ad capitula Vincentianarum (CPL 521). Le De uocatione gentium (CPL 528), qui suit aux f. 144ra-145v, est aujourd'hui considéré comme un ouvrage authentique de Prosper. Le Rufin des pièces rubriquées « Ex epistola de gratio et libero arbitrio ad Rufinum » (CPL 516), f. 145rv, reste non identifié. Les extraits du « Contra librum Cassiani» (titre courant), CPL 523, aux f. 145va-146r, sont suivis des « Sententie Prosperi » (CPL 525) aux f. 146ra-147v. Une partie de ces sentences se retrouve mise en vers aux f. 166v-167v (Epigrammata, CPL 518).»
(147va-165vb) , Florilegium « . ...... (titre final) .» À la suite de cette division, quelques catégories indiquées par des rubriques et des titres courants : Questiones, Regule uiuendi.... Description de certaines divisions selon S. Staats.
(149r-150va ligne 12) , « Prouerbia ad instructionem morum siue regule uiuendi . Dei precepta non sunt ratione discutienda sed fide ueneranda ...... Nichil melius quam esse sub deo, preter esse cum eo (titre final)
(150va-151r) , Sententiae doctorum « Difinitiones diuersorum doctorum . ...... (titre final) .» p. 110 remarquent que les sentences des doctores sont rangées, non par auteur, comme l'annonce la rubrique, mais par ordre alphabétique de la première lettre du premier mot, d’accidia rubriqué « HUGO ») à zelus, également marqué « HUGO » (f. 151ra), en passant par AUGUSTINUS, SENECA, TULLIUS, VICTORINUS, GREGORIUS, ISIDORUS et ANSELMUS, parmi d'autres.
(151ra) , Interpretationes « Interpretationes quorumdam nominum . ...... (titre final) .» D'après S. Staats : «Des extraits des Interpretationes quorumdam hebraicorum nominum (CPL 581), dont le nom de l’auteur (HIERONYMUS) se trouve en titre courant, sont également classés par ordre alphabétique et commencent par « Adam homo siue terrenus... ». Une nouvelle série alphabétique anonyme, rubriquée Interpretationes quorumdam nominum, commence au verso suivant par « Architriclinus princeps trium bonorum... »»
(155r-156va) , « Decreta sanctorum patrum breuiter collecta . ...... (titre final) .» Le premier extrait est rubriqué « De symbolo » ; le dernier « Quod nulli penitentia denegetur »
(156va-165vb) , Miscellanea thematica « . ...... (titre final) .» Les rubriques sont les suivantes : De futuro iudicio, De visionibus, Miracula, Visiones, De mirabilibus, De demonibus, De uiris eximiis, Historie, Cronica, Meditationes seu orationes.


(165vb-209va) Florilegium ex operibus auctorum et philosophorum
(165vb) Prologus « Libros auctorum et philosophorum mihi est sepius replicanti ...... Origenis, Cypriani, Hylarii atque aliorum uno claudantur volumine » Prologue du f. 4v repris avec des modifications
(165vb) Tabula « Cato. Prosper ...... Vita sancte Marie Egyptiace. Secuntur versus de diversis causis »
(165vb-166va) CATO (PSEUDO) , « Incipit defloratio libri Catonis. Prologus . Legere et non intelligere negligere est ...» 14211 12090 = CATO (Pseudo), Dist. 1. 2. D'après S. Staats : «Le texte commence au f. 166ra : « Plus vigila semper ne somno deditus esto ». Il se termine au f. 166va : « …Felices obeunt quorum sine crimine uita est » (IV, 46, 2).»
(166va-167vb) PROSPERUS AQUITANUS , « Sententie Prosperi . Innocentia vera est que ne sibi nec aletri nocet ...... Laus Domini vivit semper in ore meo (titre final)
(167vb-170va) , « Incipit defloratio auctorum . ...... (titre final) .» D'apèrs S. Staats : «Une sous-division que les titres courants désignent comme flores auctorum n’identifie pas les auteurs, mais guide l’utilisateur avec des manchettes comme De fama (dont un extrait d’OVIDE), De spe, De uoluptate, De eloquentia, De medicina, De uenia (dont un extrait de Lucain), etc. Une bonne partie est constituée de proverbes tirés des auteurs classiques païens dont Ovide, (extraits de six ouvrages différents), Salluste et Horace (ainsi que Platon).»
(170va-171ra) PRUDENTIUS , Psychomachia « Incipit defloratio Sicomachie Prudentii . ...... (titre final) .» 1441
(171ra-171vb) BOETIUS , Consolatio Philosophie « Flores Boetii de consolatione. Consolatio philosophie . Venit enim properata malis inopia senectus ...... (titre final)
(171vb-172rb) SALLUSTIUS , « Incipit defloratio Salustii . ...... (titre final) .» D'après S. Staats : «Des extraits du De coniuratione Catilinae et du De bello Iugurthini se suivent sans séparation.»
(172ra-v) TERENTIUS , Comodiae « Incipit defloratio Terentii . ...... (titre final) .» S. Staats indique : Des extraits de plusieurs Comodiae
(172vb-173rb) (174r-174v) CICERO , De amicitia « Incipit defloratio Tullii de amicitia . ...... (titre final) .» S. Staats : Pour Cicéron, des extraits du De amicitia (f. 172v-173r) et 29 lignes des Tusculanae disputationes (f. 174r)
(173rb-174rb) BALBUS CAECILIUS (PS.) , « Sententie diversorum philosophorum collecte seu ludicra philosophorum . Cum quidam stultus diceret audiente Pytagora malle secum mulieribus esse ...... (titre final) .» Ext. jusqu'au f. 174ra, lign 11.
(174rb-184vb) SENECA , « Lucii Annei Senece ad Eburcium liberalem de beneficiis liber . ...... (titre final) .» Ext. à partir du f. 174rb, ligne 12. D'après S. Staats : «Surtout de longs extraits du De beneficiis (f. 174r-178v), de Ad Lucilium (f. 178v-183va), suivis de quelques pièces plus courtes dont De clementia ad Neronem (f. 183va-b), De naturalis causis (f. 183vb-184ra) et De remediis fortunorum (f. 184vb).»
(184vb-185ra) SENECA (PS.) , « . ...... (titre final)
(185ra-185va) SENECA (PS.) , Ep. « . ...... (titre final) .» 191 Echange de lettres apocryphes entre saint Paul et Sénèque
(184va-185va) SENECA (PS.) , De moribus « Dogmata Pytagore de greco in latinum a Ieronimo translata . ...... (titre final) .» 1090 Selon S. Staats : «De Moribus (CPL 1090), f. 184v et f. 185v (rubriqué « Dogmata PYTAGORE de greco in latinum a Ieronimo translata »)»
(184vb-185ra) , De paupertate « . ...... (titre final) .» CPL 1089

(185vb-186va) GUILLELMUS DE CONCHIS , « Defloratio philosophie magistri Guillelmi . Verba non faciunt hereticum sed defensio ...... (titre final)
(186va-187va) MARTINUS BRACARENSIS , Formula uitae honestae « Lucii Annei Senece de quatuor virtutibus . Quatuor virtutum ...... (titre final) .» 1080 385, 1475, 1483
(187va-189rb) HILDEBERTUS CENOMANENSIS , « Incipit libellus de IIII virtutibus honeste vite . Quatuor eximias virtututm proprietates ...... Curet ad hec aptis se variare modis (titre final) .» 15311 D'après S. Staats : «Sans nom d’auteur, mais dans la section consacrée à Hildebert.»
(189va-190vb) SENECA (PS.) , Proverbia « Proverbia Senece . ... (titre final)
(189va-190rc) PUBLILIUS SYRUS , « Proverbia Senece . Alienum est quicquid optando evenit ...... (titre final) .» 34615 = PUBLILIUS Syrus p. 26 donne une brève analyse historique des collections médiévales augmentées à partir des extraits des Sententiae de PUBLILIUS Syrus (Ier s. av. J.-C.), parmi lesquelles les Prouerbia Senecae.
(190rc) PUBLILIUS SYRUS , « Proverbia Senece . Ab alio expectes alteri que feceris ...... (titre final) .» 34335 = PUBLILIUS Syrus 19 lignes, par ordre alphabétique
(190rc-190va, ligne 1) SENECA (PS.) , « Proverbia . Quod tacitum uelut nemini dixeris ...... Scire uti paupertate maxima felicitas est (titre final) .» 26064 27637 = Pseudo SENECA, De moribus
(190va) SENECA (PSEUDO) , De paupertate « . Si congregetur in te ...... maiora cupere ab his disces (titre final) .» Copié à la suite, l. 1-7, à longues lignes, sans distinction avec la section précédente Identification d'après S. Staats
(190va) , « . Postremus dicas, primus taceas ...... Vive memor mortis, vive memor salutis (titre final) .» S. Staats identifie les extraits : deux lignes d'ISIDORE et cinq du Pseudo AUSONE, Septem sapientum sententiae, « Fortune inuidia est... »9886) /...Viue memor mortis, uiue memor salutis » (33946). p. 117, en donnent l'édition : Des extraits plus importants de cet ouvrage se trouvent au f. 174r.
(190va-190vb) WIPO , « Proverbia sapientis . Decet regem discere legem ...... Mundi sperne minas et res pede contere blandas (titre final) .» 5243 4201 15620a 4201 142, 1259-1261, ligne 22. Vers copiés à la ligne D'après S. Staats : «Ces proverbes de Wipo se trouvent dans St-Omer 219. Historien et poète, Wipon a été chapelain des empereurs Conrad II et Henri III au XIe siècle. Pour la structure métrique voir Manitius, II, p. 319 et n. 2»
(190vb) , « Prouerbia ad instructionem morum siue regule uiuendi . Quis habens aliquid humani pudoris ...... quos neque ut apprehendas neque ut dimittas scias (titre final) .» 31 longues lignes

(191ra-193vb) HILDEBERTUS CENOMANENSIS , De concordia ueteris et noui sacrificii « Versus diuini Hildeberti Cenomanensis episcopi de concordia veteris et novi sacrificii . Scribere proposui que mistica sacra ...... Cum pater ad dextram cedit et explet opus (titre final) Finitur liber divini Hildeberti episcopi Cenomanensis de concordia veteris et novi sacrificii .» 171, 1177-1192B8
(193vb-196vb) PETRUS PICTOR , De sacramentis « Incipit prologus super versus de sacramentis . Quisquis nostri redemptoris ...... (titre final) .» p. XCIV (ms. cité, daté de la fin du XIIe siècle, siglé Og). Rubr.; texte p. 15-46. 16200 (epilogue, inc. « Quisquis nostri redemptoris... ») et 13623. D'après S. Staats : «Epilogue à la place du prologue. Sans nom d’auteur, placé parmi des ouvrages attribués à Hildebert — ce qui surprend, étant donné que Petrus Pictor aurait fait des études au chapitre collégial de Saint-Omer au XIIe siècle avant d’y devenir chanoine. Le titre courant indique « De sacramento altaris ».»
(196vb-197va) PETRUS PICTOR , « Cur panis et uinum in sacramento corporis et sanguinis Domini offerntur et cur aqua ammisceatur . Si Deus elegit ...... (titre final) .» p. XCIV (ms. cité, daté de la fin du XIIe siècle, siglé Og). Texte, p. 3-7. 17700 (= Pseudo Hildebertus, De sancta eucharistia).
(197vb ) HILDEBERTUS CENOMANENSIS , Carmen « Item versus Hildeberti episcopi de partibus corporis domini . Tollimur e medio fatis urgentibus omnes ...... (titre final) .» 19311 D'après S. Staats : «Ce texte se trouve également dans St-Omer 115.»
(198ra-202ra) HILDEBERTUS CENOMANENSIS , Vita sanctae Mariae egyptiacae « Incipit vita sancte Marie Egyptiace a divino Hildeberto Cennomanensi episcopo descripta . Sicut hyems laurum non urit ...... (titre final) .» p. 76, 191-194, 225 (ms. cité, siglé Om) ; texte, p. 231-298 5419 18159 S. Staats indique : «Ce manuscrit appartiendrait à la branche beta, texte de base de l’éd. (vers 347 et 675 ; sans l’appendice). Voir le compte rendu de , sur le choix de beta comme texte de base (au lieu d’alpha).»
(202ra-202rb) HILDEBERTUS CENOMANENSIS , Carmen « Versus Hildeberti Cennomanensis episcopi de exilio suo . ...... (titre final)
(202rb-203ra) ODO CAMERACENSIS ,
(203ra-206rb) ROGERIUS CADOMENSIS , De contemptu mundi « Versus morales de contemptu mundi et uita monachorum . Quid deceat monachum, uel qualis debeat esse ...... (titre final) .» 4771 et Suppl. 15778 Selon S. Staats : «Les 406 distiques de ce moine du Bec sont souvent attribués dans les manuscrits à Anselme du Bec ou à Alexander Neckam. 158, 607-706 Éd. p. 175-200»
(206rb-207vb) HILDEBERTUS CENOMANENSIS , Carmina « . ...... (titre final)
(206rb) PETRUS PICTOR , De crimine symoniali « De Symonia . ...... (titre final) .» 9748 Quinze vers. utilise pour son édition St-Omer 115
(207va) , « . ...... (titre final) .» S. Staats indique : deux courtes pièces sur la famille de sainte Anne rubriquées « De Anna et tribus uiris eius et tribusque filiabus » 1068. Inc. : Anna uiros habuit Joachim, Cleopham, Salomeque... et « Item de Anna et tribus mariis tribusque maritis » 5872. Inc. : Est tribus Anna uiris, tribus alleuiata maris...
(207vb) SERLO WILTONIENSIS , « De mundo fugitiuo . Mundus abit, res nota quidem res usque notanda ...... (titre final) .» 1965, p. 121-122 (n° 80) 11450 D'après S. Staats : «Sans nom d'auteur.» D'après 1617, titre : Versus in conuersione sua quando factus est monachus Cisterciensis. Cette pièce anonyme est généralement attribuée à Serlon de Wilton († 1181). Clerc d’origine anglo-normande, après avoir enseigné à Paris, il se serait fait moine de Cluny, avant de passer à l’abbaye cistercienne de la Charité et de devenir plus tard abbé de l’Aumône vers 1173.
(208r-209va) HILDEBERTUS CENOMANENSIS , Carmina « . ...... (titre final)

(209va-214v) , Epistolae « . ...... (titre final) .» D'après S. Staats : «Le volume se termine par des lettres dont le titre de l’avant-dernière (f. 213v) est rubriqué : Hec epistola agit de bonis superne patrie et tormentis gehenne. Texte : « Tribus auunculis suis e. a. c. consanguinis sodalibus... / (f. 214v) ...scribendi raritas et amor scribentis. Bene ualere uos opto, omnes et singulos. » De la dernière lettre, il ne reste que la rubr. : « Hic duo, lector, habes quid fugias, quid ames ». Les cinq lignes qui suivent sont effacées, mais Troyes, BM 215 (L 51) contient la suite.»

+ Description physique

+ Histoire

+ Bibliographie


Comment citer cette notice ?
Institut de recherche et d'histoire des textes (IRHT-CNRS), «Notice de Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 8», dans Stutzmann Dominique (dir.), Saint-Bertin : centre culturel du VIIe au XVIIIe siècle, 2016 (permalink : http://saint-bertin.irht.cnrs.fr/site/php/notice.php?id=Saint-Omer8&catalogue=st-omer). Consultation du 25/04/2024.