Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 710

Vita Thomae Cantuarensis [Quadrilogus] - Généalogie des rois, empereurs et papes - Chronologia ecclesiastica de fundatione ordinum religiosorum - Dictum de Philomena - Liste des évêques de Thérouanne - Initium ordinis Cartusiensis - Gaufredus Monemutensis (Historia Bruti) - Epistola Alexandri magni regis Macedonum ad magistrum suum Aristotilem - Adso Dervensis (De ortu et tempore Antichristi) - Mirabilia plura et miracula (Epistola presbiteri Johannis ad Emanuelem imperatorem Romanorum. De Palumbo presbitero. De historia beati Nicholai et de quodam priore miraculum. De duobus ducibus altercantibus et per ostentionem animarum pacificatis. De proximis parentibus Domini nostri Jhesu Christi secundum carnem) - Listes des papes et des rois - Tractatus magistri Hugonis de Sancto Victore - Visio Elizabeth ancillae Domini, quam vidit in Sconaugiensi coenobio, de resurrectione Virginis Mariae - Hildebertus Lavardinensis (Carmina) - - Vita sanctae Mariae Egyptiacae - Johannes Beleth (Libellus de divinis officiis) - Odo Tornacensis (Omelia Oddonis) - De triplici domo Dei - De quatuor modis contemplationis - Quid sit sanctificare jejunium - Septem sunt peticiones in Oratione Dominica - Hugo de Sancto Vitcore (De archa Noe) - Augustinus Hipponensis (De unitate Trinitatis)

Cote de Saint-Bertin au XVIIIe siècle : 279Lien vers le manuscrit 813

Parchemin · A, 177 ff., B · 290 x 198 mm · XIVe siècle, deuxième quart

- Contenu

(1ra-41rb) Vita Thomae Cantuarensis (Quadrologus) « Incipit prologus in vita sancti Thome martiris Cantuarensis archiepiscopi . Professores artium seculi proprios singuli conatus ...... nos illi societ celestis gratia. Amen (titre final) Explicit vita et passio beati Thome archiepiscopi et martyris. .» Poème final : «Fortis et invictus hiis .IIIIor. ensibus ictus Primas Anglorum Thomas petit alta polorum Willelmus Tracy, Reginaldus filius Ursi Ricardus Brito necnon morvilius Hugo Thomam martyrium fecere subire beatum.» L’article du catalogue, malgré sa longueur, présente plusieurs omissions. On y trouve aussi deux erreurs, l’une au commencement, l’autre à la fin de la notice. Le n° 1 n’est point une vie de Thomas Becket, distincte du Quadrilogus ; c’est le Quadrilogus même, comme le prouve la citation suivante, fol. 1° recto. 2e col. «... operam dedimus ut quatuor hystoriographorum labores et studia, magistri Hereberti de Boseham, Johannis Carnotensis, Willelmi Cantuariensis, et Alani abbatis Theuskesberie qui marliris prcciosi stilo luculenti (sic) universa deprompserant.... sub unius narrationis serie texeremus. » Le véritable desinit est : « nos illi societ celestis gratia. Amen. Explicit Vita et passio beati Thome archiepiscopi et martyris. » Suivent cinq vers dont le dernier forme le desinit cité dans le catalogue.
(41rb-51rb) Genealogies des rois, empereurs et papes « Quedam brevis compilatio collecta ex pluribus libris hystoricis . In principio temporis creavit Deus celum ...... Philippus, frater ipsius, tunc comes Pictavensis, in regno successit. » Les listes de papes et de rois de la troisième race son suivies de lignes blanches pour compléments. F. 45v, annotation sur Ausbertus et Blitilde par De Whitte. Dans les deux cas, l’année 1316 est mentionnée explicitement.
(49ra) Chronologie pontificale Chronologie des papes de premiere main jusque Jean XXII (1316-1334) ; annotation d’une seule main pour Benoît XII, Clément VI, Innocent VI, Urbain V, Grégoire XI (1370-1378)
(51rb) Liste des rois de France liste des rois de France de première main jusque Philippe V (1316-1322). Manque Louis IX, ajouts médiévaux des surnoms (« Hustin ») ; les Pépinides mentionnent : « Ansbertus, Anroldus, Aroulgus, Anchises [Ansegisel], Pippinus senior, Karolus martellus »
(51rb) Chronologia ecclesiastica de fundatione ordinum religiosorum ab anno 912 usque ad annum 1210 « Anno Domini nongentesimo .xij°. incepit ordo Clugniacensis ...... Anno Domini M°. CC°. X°. incepit ordo fratrum minorum » Date de fondation des ordres de Cluny, d'Arrouaise, de Cîteaux de Prémontré, de la Trinité (1197), des Dominicains et des Franciscains, et assassinat de Thomas Becket. L’avenement de Philippe le Long n’est pas le dernier fait cité dans le n° 2. On y trouve à la suite l'indication de l’année des grandes fondations monastiques commençant ainsi : « Anno Domini nongentesimo XII° incepit ordo Clugniacensis » et finissant : « Anno Domini M° CC° X° incepit ordo fratrum minorum. »

(51rb-53rb) « Dictum de Philomena . Philomena previa temporis ameni Que recessum nuncias ymbris atque ceni ...... Ut me cantus volucris doceat cantare (titre final) Explicit . (colophon) Benedictus Deus. Amen » Entre le n° 2 et le n° 3 du catalogue, se place un des morceaux omis : « Dictum de Philomena : Philomena previa temporis ameni, etc. » Ce poème est suivi : 1 ° de la liste des évêques de Thérouenne jusqu’à Enguerrand (1301-1326) ; 2° d’un chapitre qui a pour rubrique : « Initium ordinis Cartusiensis » et qui est d'ailleurs fort court. Vient ensuite l’histoire de Geoffroi de Monmouth.
(53rb) Catalogus episcoporum Teronanensium et Bononiensium Liste des évêques de Thérouanne, de première main depuis « Autmondus, Attabertus, Audomarus… » jusque Ingerrannus (Enguerrand de Créquy, 1301-1330), complétée en plusieurs étapes : Jean 1330-1334) et Raymond (1334-1356), puis Gilles (1356-1361) et Robert (1361-1368), puis Gérard, Adhémar et PIerre (1376-1384). Ensuite Guillaume De Whitte a complété la liste jusque 1552. Il a souligné trois noms : « Ravengerus », « Adalgerus » et Gunfridus
(53rb-53vb) « Initium ordinis Cartusiensis . Sicut patres nostri narraverunt nobis fuit quidam magnus clericus regens actu parisius ...... Que domus cartusia nuncupatur »
(53vb-97rb) Geoffroi de Monmouth 1100?-1154GAUDEFRIDUS MONUMETENSIS , Historia regum Britanniae (Historia Bruti) « Incipit prologus Gaufredi Monemutensis in libro de Nominibus regum Britonum, qui vocatur Hystoria Bruti . Cum mecum multa et de multis animo revolvens ...... Ad agnitionem veritatis venire. Amen »
(97rb-102rb) Callisthène d'Olynthe 0360-0327 av. J.-C.CALLISTHÈNE D'OLYNTHE (PSEUDO-CALLISTHENES) , Epistola Alexandri Magni ad Aristotelem « Incipit epistola Alexandri magni regis Macedonum ad magistrum suum Aristotilem. . Semper memor tui et inter dubia bellorum ...»
(102rb) « De Lucio Pario Papirio . Lucius Papirius consul tam bellicosus ...»
(102rb) « De morte Cesaris . ... Cesar dolo bruti et cassii »
(102rb-102va) « De Virgilio et filia Neronis imperatoris . Legitur ingestis romanorum ...»
(102va-103rb) Périodes chronologiques d’Adam à la mort de Robert de Jérusalem, comte de Flandre « Ab Adam usque ad Noe ...»
(103ra-104ra) Liste des papes « Hi omnes fuerunt romani pontifices . » Liste des papes, de première main jusque Clément V (1305-1314), puis annotations successives jusque Grégoire XI (1370-1378). Annotation de la main de G. De Whitte jusqu’en 1606.
(104ra-104rb) Liste des rois de France « Hi omnes fuerunt reges francorum . » Liste des rois, de première main jusque Philippe III le Hardi (1270-1285) ; additions médiévales jusque Charles VI
(104rb-105va) ADSO DERVENSIS , De ortu et tempore Antichristi « De Antichristo . Omnes de antichristo scire volentes primo notabitis ...... qua ante secula judicandum esse predixit. » p. 16-17 (ms. cité, daté du XIIIe siècle, siglé S) ; texte p. 20-30
(105va-107rb) « Epistola presbiteri Johannis ad Emanuelem imperatorum Romanorum . Presbitero Johanes potentia ...»
(107va-109rb) « De Palumbo presbitero . »
(109rb-109vb) « De historia Beati Nicholai et de quodam priore miraculum . »
(109vb-110vb) « De duobus ducibus altercantibus et per ostentionem animarum pacificatis . »
(110vb) « De proximis parentibus Domini nostri Jhesu Cristi secundum carnem . »
(110vb-112vb) Hugues de Saint-Victor, 1096?-1141HUGUES DE SAINT-VICTOR , De Amore sponsi ad sponsam « Tractatus magistri Hugonis de Sancto Victore . Ibo ad montem myrræ et ad colles Lybani ...... Deo appropinquare incipimus tantomagis in unum congregamur »
(112vb-113rb) « Visio Elisabeth ancille Domini, quam vidit in Sconaugiensi cenobio, de resurrectione beate Virginis matris dominum Jhesum Christum . In anno quo mihi per angelum annuntiabatur liber viarum Dei ...» A la fin du n° 8, on lit cette note de la main de D. Guillaume de Whitte : «Hec visio Elisabethe Sconaugiensis de undecim millibus virginum Britannicarum est quasi apocrypha, ut testatur rdus et illustrissimus D. Cæsar Baronius et consultissimus D. Ricardus Whilus Cæsarci juris in Academia Duacena professor, lib. 6 Historiarum Britannicarum ubi fuse hanc B. Elysabeth opinionem refutat. — F. Guilliel. Whitus, rel. Bertinianus.»
(113rb-117va) « Sermo Elysabeth de XIcim milibus virginibus aliisque martiribus pssis inter eas Colonie . Vobis qui prios affectus ad ea ...... Sit honor et gloria et gratiarum actio in secula seculorum, amen »
(117va-123rb) Carmina quaedam « Alpha et ω. Magne Deus hely, hely Deus meus ...» Le n° 9 (Carmina quædam) comprend 27 pièces, dont la première a 204 vers rimant deux à deux, et la deuxième, 107 alexandrins. On trouve à-la suite dix colonnes de citations sous le titre de : « Quædam proverbia ex dictis antiquorum. »
(119v-119bisv) PETRUS PICTOR , Carmina I-III p. CXII (ms. cité, daté du premier tiers du XIVe siècle, siglé Ob)
(122vb-124ra) Metamorphosis Golie « Sole post Arietem Taurum subintrante ...... Et a philosophicis scolis expellatur. » p. 803 (ms. cité, daté du XIVe siècle, siglé O) ; texte : p. 805-815

(124rb) « Quedam proverbia ex dictis antiquorum . Alba ligustra cadunt vaccinia nigra leguntur ...»
(126vb-133ra) HILDEBERTUS CENOMANENSIS EPISCOPUS , Vita sancte Marie Egyptiace « Incipit hic pharie conversio sancte Marie metrice composita, quæ recitatur ita . Sicut hiems laurum non urit nec rogus aurum ...» p. 86-87 (ms cité, décrit, daté du XIVe siècle, siglé St) ; texte, p. 231-298
(133ra-165vb) JOHANNES BELETH , Summa de ecclesiasticis officiis « Libellus de divinis officiis . In primitiva ecclesia prohibitum erat ...... conversus est ad fidem et postea vocatus est Quiriacus [cap. 125aa]. » p. 12* et p. 229*-232* (ms. cité, daté du premier quart du XIVe siècle, siglé Sa) p. 8* (ms. cité, siglé Sa) ; texte p. 1-323 Le n° 11 du catalogue (Libellus do divinis officiis) se termine ainsi : « nisi qui habuerit virtutes quas isti lapides significant.» Le desinit indiqué par le catalogue se rapporte au dernier des cinq morceaux suivants qui tous ont été omis : 1° Omelia Oddonis. Incipit : “ Homo quidam erat dives qui habebat villicum. » — Desinit : « et regnat per omnia secula seculorum. Amen. » — 2° « De triplici domo Dei. » Incipit :« Beati qui habitant in domo tua, Domine, » — Desinit : habitaret Jhesus Cristus Dominus noster. » — 3° « De quatuor modis contemplationis. Incipit : Quatuor modis » eximus per contemplationem. » — Des. : « archam redire noluit. » — 4° « Quid sit » sanctificare jejunium. Incip. : « Quia jejunantis Domini victorias. « —Des. : « aut sustinendam doceret. >• — 5° « Septem sunt petieiones in oratione Dominicâ. Incip. : » Pater noster. Septem sunt petieiones sicut VII dona spiritus. » — Des. : « Deo sacri- » ficium in ara cordis adoletur.
(165vb-167ra) « De sancto Johanne evangelista . Sanctus Johannes qui super pectus Domini in cena recubuit erat in exilio in Pathmos insula ...... Nullus lapis alius positus est in ea et nullus alius homo intrabit nisi qui habuerit virtutes, quas isti lapides significant. »
(167rb-168vb) Homilia de villico iniquitatis « Omelia Oddonis . Homo quidam erat dives qui habebat villicum ...... et regnat per omnia secula seculorum. Amen »
(168vb-169ra) « De triplici domo Dei . Beati qui habitant in domo tua, Domine ...... habitaret Jhesus Cristus Dominus noster »
(169ra-169vb) « De quatuor modis contemplationis . Quatuor modis eximus per contemplationem ...... archam redire noluit »
(169vb-170rb) « Quid sit sanctificare jejunium . Quia jejunantis Domini victorias ...... aut sustinendam doceret »
(170rb-174vb) « Septem sunt petitiones in oratione Dominica . Pater noster. Septem sunt petieiones sicut VII dona spiritus ...... Deo sacrificium in ara cordis »
(175ra-176rb) Augustinus (saint ; 0354-0430) AUGUSTINUS HIPPONENSIS , De Unitate Trinitatis, sermo « Sermo beati Augustini episcopi de unitate Trinitatis et incarnatione domini lectio Va . Legimus sanctum Moysem populo Dei præcepta dantem ...... Testimonium tuum non est verum » Avec subdivisions lectiones VI, VII, VIII.

+ Description physique

+ Histoire

+ Bibliographie


Comment citer cette notice ?
Institut de recherche et d'histoire des textes (IRHT-CNRS), «Notice de Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 710», dans Stutzmann Dominique (dir.), Saint-Bertin : centre culturel du VIIe au XVIIIe siècle, 2016 (permalink : http://saint-bertin.irht.cnrs.fr/site/php/notice.php?id=Saint-Omer710&catalogue=st-omer). Consultation du 28/03/2024.