Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 193

Papias (Elementarium doctrina erudiementum) - Hieronymus (Glosae super prologos)

Parchemin · A + 221 ff. + B · 519 x · 510/519 x 350 mm · 1190-1210

- Contenu

(1r) Rota dominicae orationis « Tempus deviationis ab Adam usque ad Moysem . » Diagramme en brun, vert bleu et rouge des vices et vertus en forme de grande roue à huit compartiments triangulaires, étendus sur plusieurs cercles concentriques. Au centre, un médaillon avec figure féminine : Humilitas ; au sommet, une femme couronnée : Superbia
(2r-180r) Papias (10..-.... ; grammairien)PAPIAS , ElementariumElementarium doctrinae erudimentum L'alphabétisation par les trois premièrs lettres d'un mot, innovation de Papias, est assez bien suivie. On trouve des signes dans les marges indiquant les sources, sachant que les emprunts viennent des auteurs classiques (Virgile, Horace, Juvenal, Lucain, Stace) aussi bien que des auteurs patrisiques (Jérome, Orose, Augustin, Rufin, Grégoire le Grand). Papias donne des indications précises concernant les signes qui doivent qualifier le type grammatical d'un mot ou la source (auteur ou titre) d’une citation, par exemple, hi = Isidorus (et non pas Hieronymus). Ce codage n'est que moyennement suivi par les copistes, et la pertinence des signes dans ce manuscrit n'est pas toujours claire. Une bonne partie de la matière viendrait de la branche Ansilube du Liber glossarum. Basé sur le contenu puisé dans ce florilège lexicographique, St-Omer 193 appartiendrait à la famille alpha, plus récent que la famille beta.
(2ra-2va) Prologus elementarii doctrine erudimenti « Incipit Elementarium doctrine erudimentum. . Fili uterque karissime, debui si potuissem potui si mee uoluntati Christus ...... et cetera quos supersedemus, Aimo, Plato, Fulgentius. Omnes littere ad similitudinem uocis caracteres acceperunt a sub hyatu oris congruo solo spiritu memoramus . Littera a resonat laxo sub pectore prima. Principium uocis ueterumque inuentio prima. Nomen habens domini sum felix uoce pelasga. Execratus item dura interiectio dicor. » Le prologue est parfois censé se terminer sur «Fulgentius» . Dans la marge du manuscrit : «aliunde» . La phrase «Omnes littere... memoramus» se trouve chez Martianus Capella, De nuptiis philologiae et Mercuri, III, 261. Les vers «Principium... dicor» (12594) se retrouvent dans le poème De alphabeto, tantôt anonyme, tantôt attribué à un certain Scotus. La vraie fin du prologue, omise dans ce manuscrit, est : «Istis pro uerbis factis moderare superbis. Qui legis ista roga pro me cunctisque labora. Ut uenia facta rapiat nos Christus ad Astra.»
(2va-180rb) Elementarium doctrinae erudimentum « A in omnibus gentibus ideo prior est litterarum quod ipsa nascentibus uocem prior aperiat ...... Zoziaticum syderale : Zozia signa. » Diagramme au (121r) : «Philosphia diuiditur en duas partes...» . (Etymologarium, Lib. II, 9), marqué du signe hi (Isidore) et quatre au (133v) , dans les Q, avec l'abréviation arist (Aristote) pour les deux les plus élaborés, illustrant respectivement la notion de la qualité et de la quantité. Éd. préface avec traduction anglaise.
(180rb) Epilogus « Infinitas benedictionis gratias iam deo patri referimus ...... reuelata facie, illa uera et coeterna perfruamur sapientia cum patre et spiritu sancto per infinita secula. Amen. (titre final) Explicit elementanum Papie. .» Éd. de l'épilogue par p. CLXIX - CLXX

(180rb-200rb) PAPIAS (PS.) , PRISCIANUS , De grammatica « Incipit liber eiusdem de grammatica . » 244.3.2 ce texte est souvent copié à la suite de l'Elementarium et est attribué à Papias.
(180va) Prologus libri de grammatica « Petistis a me, karissimi, ex arte grammatica vobis competures regulas dari aut componi ...... quam firmiter teneatis ut ad uestri desiderii profectum peruentire ualeatis. »
(180va-200rb) De grammatica « De voce . Vox est aeris tenuissimi ad linguam percussio ...... et atque equidem et nam namque. (titre final) Explicit liber Papie De grammatica

(200va-206rb) Fulgentius Ruspensis (saint ; 0467-0532)FULGENTIUS RUSPENSIS , Mithologiarum libri 849 Fulgence le Mythographe et Fulgence de Ruspe sont parfois considérés comme un seul même personnage. Voir : .
(200va) , Tabula « Incipiunt capitula in sequenti opere . ...... (titre final) Explicunt capitula
(200va-206rb) , Mithologia « Incipit liber primus unde idolum dictum sit . Diophantus Lacedemonum auctor libros scripsit antiquitatum xiiii in quibus ait Sarophanem egyptium familia ...... ueritatis lux malarum rerum semper obliuionum importat. (titre final) Explicit liber tertius.

(206ra-207rb) Servius, Maurus Honoratus (0363?-03..) SERVIUS, MAURUS HONORATUS , De quantitate syllabarum « Incipit Liber Servii . Seruius Honoratus Aquilion salutem. Ultimarum sillabarum naturas sicut proposueras ...... que aut diptongo aut positione longe sunt. (titre final) Explicit Liber Seruii.
(207rb-v) , Grammatica « A sola producitur ante f. ante i. consonantem ante m. ...... stella que ipso tempore apparet in occidente que grece hesperus dicitur. » Texte non identifié.
(207va-211va) , Ethymologia 244.3.3 col. 135, 146, 300, 366, 610, 907, 1146, 1699 Extraits du Ps. Macer Aemilius Floridus, De Herbarum virtutibus.
(207va) Prologus « Incipit prologus in sequenti opera . Latinorum sollertia phylosophorum cum erudiende posteritati consuleret ...... interdum obnubilentur compendia. (titre final) Explicit prologus
(207va) Prologus « Incipit alius uersifice compositus . Ethimologiam sic soluimus accipiendam explicans ratio que claret uocis origo ...» 5942
(207va) Prologus « Ethimologie sic prologus incipite iste. . Quod pueris libo puerili carmine scribo ...» 16300
(207va-211va) Ethymologia « Quid sit alumen. Ethimologia post hanc sic incipit ista. . Alumen antiquum nomen de lumine dictum Cui sunt tinctores soliti miscere colores ...» 881

(211va-221va) , Glossae super prologos Hieronymi 285, 9687 D'après Sarah Staats, ces gloses sont inédites. Cette série de gloses sur les préfaces bibliques est en effet variable selon les manuscrits ; elles circulaient dès l'époque carolingienne, mais l'attribution à un auteur précis ou à l'école d'Auxerre n'est pas prouvée. Voir : . Lacune matérielle importante entre les (220v) (Isaïe) et 221r. Cet exemplaire s’arrête au (221v) — au même endroit de la glose sur l’Épître aux hébreux que les exemplaires d’Anchin (Douai, BM 751) et de Marchiennes (Douai, BM 752, 1r-227v, XIIIe siecle).
(211va) , Praefatio « Incipit prefatio in subsequenti opere. Quid sit prologus. Quid prefatio. Quid proemium . Prologus est prelocutio sive prefatio. Logos etenim dicitur sermo siue locutio. ...... et plasmatio hominis inibi continetur. (titre final)
(211va-221va) , « Incipiunt glose in prologo super Genesim beati Ieronimi presbyteri. . Desiderii mei desideratas accepi epistolas ...... Repromissionem premium consumarentur, glorificarentur (titre final) .» 825

+ Description physique

+ Histoire

+ Bibliographie


Comment citer cette notice ?
Institut de recherche et d'histoire des textes (IRHT-CNRS), «Notice de Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 193», dans Stutzmann Dominique (dir.), Saint-Bertin : centre culturel du VIIe au XVIIIe siècle, 2016 (permalink : http://saint-bertin.irht.cnrs.fr/site/php/notice.php?id=Saint-Omer193&catalogue=st-omer). Consultation du 25/04/2024.