Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 138

Vita prima s. Bernardi - Sermones - Bernardus Claraeuallensis (Tractatus, Sententiae) - Hugo de S. Victore (Sententiae) - Gallandus Regniacensis (Parabolarium)

Parchemin · A, 187 ff., B · 477 x 340 mm · Abbaye de Clairmarais (Saint-Omer, Pas-de-Calais)‏Abbaye de Clairmarais · XIIe s., 4e quart

- Contenu

(4r–47v) ‎Guillaume de Saint-Thierry‏ 1085?-1148?‏GUILLAUME DE SAINT-THIERRY , Vita prima Bernardi 1211 1217-1220
(...-4ra) Prologus «... ...de vita mortem et de morte vitam commendare. Jam ergo, adjuvante Domino, propositum aggrediamur. »
(4ra-17ra) Textus
() Lib. I « Incipit ... . ...et patria et parentibus sancti Bernardi ...... inquantum sicut iam dictum est licuit optimo pictori sed preoccupato (titre final) Explicit liber primus de vita sancti Bernardi Clarevaliis abbatis .» 1211
(16vb-17ra) « Subscriptio operis precedentis qua auctore defuncto Burcardus abbas Balernensis apposuit . » (avec, aux f. 16v-17r, la souscription de BURCHARD de Balerne. Burchard (ici « Burcardus ») était encore abbé de Balerne dans le Jura quand il composait, avant 1157, cet épilogue qui se trouve dans la plupart des manuscrits conservés. Voir p. 51 et 138 )

(17ra-28rb) Arnaud de Bonneval 11..-1157?ARNAULD DE BONNEVAL , Liber II
(17ra) Prefatio « In secundo libro vite eiusdem . Virorum illustrium gesta nonulli scriptorum laudibus attollente ...... et excessus insipientie obedientie excusabit affectus (titre final) Explicit Prefatio
(17ra-17rb) Capitula « Incipiunt capitula libri secundi . (titre final) Expliciunt capitula
(17rb-28rb) « Incipit liber secundus vite sancti bernardi Clarevallis abbatis . Ea tempestate Honorius papa viam universae carnis ingressus est ...... et reversa est inter regem et principem tranquillittis, et pacis desiderata serenitas (titre final) Explicit liber secundus de vita sancti Bernardi Clarevallis abbatis

(28rb-47v) Gaufridus AutissiodorensisGAUFRIDUS AUTISSIODORENSIS , Lib. III-V 185, 227A4-366A Ed. de la recension B par [réédité en trois parties : AnalSOC 17, 1961, p. 3-72; 215-260, et 18, 1962, p. 3-59] . La recension A de la Vita prima, écrite avant la première demande de canonisation de Bernard, a été rejetée en 1163 par le pape Alexandre III. À la suite de révisions importantes faites par Goefrroy d’Auxerre, la recension B a obtenu la canonisation de Bernard en 1174. A. Bredero a repris ses analyses des recensions et versions successives en 1993 : Bernard van Clairvaux (traduction anglaise parue en 1996).
(28rb-28vb) Prologus « Incipit prologus in ultimos tres libros de vita sancti Bernardi Clarevallis abbatis . Clarissimi patris nostri Bernardi Clarevallensis abbatis memoriam viri insignes ...... per omnia ordini ipsi temporis feries narrationis obsequitur (titre final) Explicit prologus
(28vb-29ra) Tabula capitula « Incipit capitula libri tercii . (titre final) Explicit capitula
(29ra-34vb) « Incipit liber tertius . Innumeris quidem signis atque miraculis ut orbis comperit universus fidelem ...... secundus ut premissum est in prefacione libellus aliquanta narrabit (titre final) Explicit liber tertius
(34vb) Tabula « Incipit capitula libri quarti . (titre final) Explicit capitula
(34vb-43rb) « Incipit liber quartus . Sicut sermone super cantica canticorum vicesima quarto ...... et tam necesse est multa sileri quam impossibile omnia comprehendi (titre final) Explicit liber quartus
(43rb) Tabula « Incipit capitula libri quinti . (titre final) Explicit capitula libri quinti
(43rb-47vb) « Incipit liber quintus . Cum post tantos iam labores dominus dilecto suo ...... in tuo ibidem nomine congregatis quod est super omne nomen sicut et tu super omnia deus benedictus in secula. Amen (titre final) Explicit vita sancti Bernardi primi Clarevallis abbatis



(47vb–50va) Gaufridus AutissiodorensisGAUFRIDUS AUTISSIODORENSIS , Sermo in anniversario obitus sancti Bernardi « Sermo in anniversario ipsius . Quam dulcis hodie dilectissimi devotis filii paterna ...... qui cum patre et spiritu sancto unus est super omnia dominus benedictus in secula. Amen (titre final) Explicit sermo ipsius .» 1229 185, 573-588A (576D9-582B9 omis
(50va-53r) Hilarius (saint ; 0401?-0449)HILARIUS ARELATENSIS , Sermo de vita Honorati episcopi ArelatensisSermo de beato Honorato Arelatensi « Incipit sermo secundus novus ex veteri a sancto Hylario Arelatensi episcopo de beato Honorato olim editus, ex detractis uersibus aliquantis, ad beati patris nostri memoriam cum offere ipse se uideretur assumptus . Agnoscite dilectissimi diem publicis fidelum memoriis consecratum ...... docuisti aliquatenus obtinere mereamur. Amen (titre final) Explicit sermo coaptatus vite sancti Bernardi primi Clarevallis abbatis .» 1230, attribué à tort à Bernard 50, 1249-172A13 (sans la doxologie)
(53r-63rb) Bernardus Claraevallensis (saint ; 1090?-1153)BERNARDUS CLARAEVALLENSIS , « Incipit liber euisdem de duodecim gradibus humilitatis. De humilitate . Rogasti me frater Gaudefride quatinus ea que de gradibus humilitatis coram fratribus ...... In hac similiter nostra descensione gradus ascensorios fortasse reperies, quos ascendendo melius tu in tuo corde, quam in nostro codice leges. Amen (titre final) Explicit .» 5208 et Supplement III, p. 13-59 p. 56-78 [repris dans Recueil II, 1966, p. 101-130], p. 117: “Le texte des capitula a fait l’objet, très tôt, d’amplifications successives.” Ici, à la suite de la Retractatio, vient une simple liste des gradus humilitatis (commencant par XII) et celle des gradus superbie (commencant par I) Avec la forme la plus brève des capitula qui suivent .
(63rb-85ra) BERNARDUS , De consideratione ad papam Eugenium III, p. 393-493
(63rb-63va) « Retractatio prescripti operis . In hoc opusculo cum illud de evangelio quod Dominus ait diem ultimum iudicii se nescire ...... quam tamen in fine opusculi ipse breviter intimare curavi (titre final) Explicit retractatio
(63va) Tabula « Gradus humilitate. Gradus superbie . »
(63vb) « Incipit liber primus sancti Bernardi abbatis Clarevallis de considerationem ad papam Eugenium directus . Subit animum dictare aliquid quod te papa beatissime Eugeni ut edificet ...... Proinde is sit finis libri, sed non finis quaerendi »

(85ra-91ra) BERNARDUS , « Liber ad milites Templi de laude noue militie . » III. p. 213-239
(85ra-85rb) Prologus « Incipit prologus sancti Bernardi abbatis de Laude nove milicie . Hugoni militi Christe et magistro militie Christi ...... Quamquam et si cui forte aut minime placeat aut non sufficiat, non tamen interest mea, qui tue pro meo sapere non defui voluntati (titre final) Explicit capitula
(85rb) Tabula « Incipit capitula . (titre final) Explicit prologus.
(85rb-91ra) Textus « Incipit liber sancti Bernardi abbatis ad milites templi de Laude nove milicie . Hugoni militi Christe et magistro militie Christi ...... benedictus qui docet manus vestras ad prelium et digitos vestros ad bellum (titre final) Explicit liber sancti Bernardi abbatis de Laude nove milicie

(91ra-102ra) BERNARDUS , De laude matris virginis IV, p. 13-58
(91ra) Prologus « Incipit prologus eiusdem in libro de Laude matris virginis . Scribere me aliquid et deuotio iubet et prohibet occupatio ...... non arbitror eos debere gravari si proprie satisfacio devotioni (titre final) Explicit prologus
() De Laude matris virginis « Liber sancti Bernardi abbatis de Laude matris virginis, continens omelias quatuos. Incipit omelia prima . In illo tempore missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem Galilee ...... cui hoc meum qualecumque opusculum devotissime destinavi (titre final) Explicit liber sancti Bernardi abbatis de Laude matris virginis

(102ra-107vb) BERNARDUS , « Incipit liber eiusdem Apologeticus ad dominum Willelmum abbatem . Venerabili patri Willlelmo, frater Bernardus fratrum qui in Claraualle sunt inutilis seruus ...... attractio quod ut a nobis et vobis semper fiat omnino precor et supplico. Valete (titre final) Explicit liber Apologeticus sancti Bernardi abbatis .» III, p. 81-108 Ce manuscrit a le texte P (Fécamp; première rédaction), contaminé par S (deuxième rédaction), en particulier par l’insertion du cap. IX, 23, p. 99.
(108ra-118ra) BERNARDUS , « Incipit liber sancti Bernardi Clarevallis abbatis De diligendo Deo . Viro illustri domino Aimerico ecclesie Romane diacono cardinali et cancellario, Bernardus dictus abbas de Claravalle ... (titre final) Explicit liber sancti Bernardi abbatis De diligendo Deo .» III, p. 119-154 Bernard est désigné comme sanctus et les capitula sont inclus.
(118ra-130rb) BERNARDUS , De precepto et dispensatione III, p. 253-294 (p. 246, ms. cité, sans sigle)
(118ra-118rb) « Incipit epistola sancti Bernardi ad abbatem Columbensem . Domno abbati Columbensi, frater Bernardus abbas dictus Clararaualle ...... nisi vobis aliud forte congruentius videatur »
(118rb-130rb) « Incipit liber sancti Bernardi De precepto et dispensatione . Qua mente iam tacebo ? Qua fronte tamen loquar ? ...... sive in multis, vestre debui, quod et studui satisfacere voluntati (titre final) Explicit liber sancti Bernardi abbatis de precepto et dispensatione

(130rb-140v) BERNARDUS , De gracia et libero arbitrio III, p. 165-203
(130rb) Prologus « Incipit prologus libri libri sancti Bernardi Clarevallis abbatis de gratia et libero arbitrio . Domino abbati Sancti Theoderici, frater Bernardus. Opusculum de gratia et libero arbitrio quod illa qua scitis, occasione nuper aggressus sum ...... Qui elucidant me vitam eternam habebunt (titre final) Explicit prologus
(130rb-140vb) De gracia et libero arbitrio « Incipit liber sancti Bernardi abbatis de gracia et libero arbitrio . Loquente me coram aliquando et Dei in me gratiam commendante ...... Denique quod justificavit non quos justos invenit hos et magnificavit. Amen (titre final) Explicit liber sancti Bernardi abbatis de gracia et libero arbitrio

(140vb-158vb) Hugo de Sancto Victore (1096?-1141)HUGO DE SANCTO VICTORE , BERNARDUS , Extractiones ex Bernardo, Hugo de Sancto Victore et aliis auctoribus « Incipit expositio quorumdam uersuum de psalmis ex operibus sancti Bernardi abbatis et item quorumdam ex operibus magistri Hugonis . Beatus uir qui non abiit in consilio impiorum. Pii sunt qui in Deum credunt ...... Et que in OTH feminina et pluralia ut sabaoth » Pièces bernardines : 1-5, 14-16, 18, 31-33, 35, 44-45, 60, 63-65, 68-69, 79-81 ; les autres (sauf la 70e) sont tirées des ouvrages de Hugues de Saint-Victor. Certains textes se trouvent également dans Engelberg OSB 34 (J. Leclercq, Inédits bernardins dans un manuscrit d’Engelberg dans Revue Mabillon 37, 1947, p. 1-16 ; repris dans Recueil II. 1966, p. 185-201) et dans Douai, BM 365, du XIIe siècle, provenant d’Anchin, qui a produit entre 1170-1180 une collection complète des oeuvres de saint Bernard (J.-P. Gerzaguet, L’abbaye d’Anchin de sa fondation [1079] au XIVe siècle : essor, vie et rayonnement d’une grande communauté bénédictine, Villeneuve d’Ascq, 1997, p. 166, 169). : éd. SBO VI/2, p. 59-255 passim ; SBO VI/1. De diversis, p. 307-406 passim ; p. 62 : ce manuscrit siglé Cm1 ; SBO VI/2 [Sententia], p. 8-9 ; 74-76 ; p. 17. F. 156rv : Sermon 33 in Cantica canticorum. Éd. PL 183, 952B12-953 = ¶ 2-4 954D = ¶7 (phrase finale). Éd. SBO, I, p. 235, ligne 9- p. 238, ligne 19. HUGO : éd. PL 177, surtout cols. 589-699 : Miscellanea, Lib. 1-I1 ; f. 146r-147v. F. 147r : [De sacramentis], Lib. II, Pars II, cap. X. Ed. Berndt, p. 318, lignes 6-14; PL 176, 400C8-D8.
(158vb-187v) Galandus Regniacensis (10.. ?-11..)GALLANDUS REGNIACENSIS , Parabolarium (Libellus parabolarum)Parabolarium 1347 3627 p. 46-444, ligne 43. Ce manuscrit (siglé C) constitue, avec Bruges, BP 297 (siglé D) provenant des Dunes, la famille alpha (p. 32-41) Titre d'après la rubr. du texte (f. 159v). L'ordre des parties est la suivante : lettre de dédicace, petite préface, texte principal, lettre de conclusion. La rubr. finale de la première lettre est mal placée, se trouvant à la fin de la préface. Mutilé de la fin, le texte s'interrompt juste avant la fin de la lettre finale.
(158vb-159va) « Incipit epistola domni Galandi Rigniacensis ad sanctum Bernardum Clareuallis abbatem . Dulcissimio patri domno Bernardo, reuerentissimo et religiossisimo abbatii ...... aliquando descendere et sie postea velut recentior ad altas doctorum sententias rimandas redire (titre final) Explicit epistola
(159va-187v) « Incipit parabolarium domni Galandi Regniacensis. De reparatione humani generis . Novimus primos parentes nostros a deo bene conditos ...... vel blandimento lectoris illudo »



Gualterus Tervanensis (Vita Karoli comitis Flandrie)

Description physique

Contenu :

(1rv) Gualterus Tervanensis (1090-1132)GUALTERUS TERVANENSIS , Vita Karoli comitis FlandrieVita Karoli comitis Flandrie 1573 Le premier f. est formé d’un rebut venu probablement du légendier St-Omer 716 (t. II = B).

Index thématique

Description physique

Contenu :

(2rv) index thématique « Nota quod in hoc folio sunt… : abusio LXXIIIIe… De parabolario Galandi : … vox non sua CLXVIIb ...»

Alexander III (Epistolae)

Description physique

Contenu :

(3rv) Alexander III (pape ; 11..-1181)ALEXANDER III PAPA , EpistolaeEpistolae Fragments
() Epistola ad abbates cisterciensis ordinis « Epistola ad omnes abbates cisterciensis ordinis . » 12331
() Epistola ad Ludouicum VII « Epistola ad Ludouicum VII . » 12329 Monté sur onglet


Extraits des inventaires de Clairvaux relatifs à Saint-Bernard et à Saint-Malachie

. XIIIe, 1er quart

Description physique

Datation : XIIIe, 1er quart

Contenu :

(187vb) N°17, Extraits des inventaires de Clairvaux relatifs à Saint-Bernard et à Saint-Malachie « Quomodo rex Ierosolimitanus sanctam crucem, quam in preliis gestabat, apparente et iubente sibi s. Bernardo, Claramuallem misit . » 185 (additamenta), 1788-1790, note 3

+ Description physique

+ Histoire

+ Bibliographie


Comment citer cette notice ?
Institut de recherche et d'histoire des textes (IRHT-CNRS), «Notice de Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 138», dans Stutzmann Dominique (dir.), Saint-Bertin : centre culturel du VIIe au XVIIIe siècle, 2016 (permalink : http://saint-bertin.irht.cnrs.fr/site/php/notice.php?id=Saint-Omer138&catalogue=st-omer). Consultation du 25/04/2024.